Aarlerinartorsiortut immikkullu mianerisariallit

Utoqqaat aarlerinartorsiornerannut ukioqqortussuseq kisiat tunngavigineqassanngilaq. Utoqqaat ataasiakkaat COVID-19-imik sakkortuumik nappaalalernissamik aarlerinartorsiulernissaannut apeqqutaalluinnarpoq, qanoq peqqitsiginersut, inuummaritsiginersut aamma aalassaritsiginersut, piginnaasatigut inissisimaffiat pitsaasuunersoq aamma timiminnik atuisinnaanerat sammisaqarnerallu, assersuutigalugu pisuttuartarnersut, sikkilertarnersut assigisaanilluunniit. Aamma apeqqutaasarpoq, nammineq angerlarsimaffimmini nalinginnaasumik nammineersinnaanersoq.

Tamanna nalilersorneqassaaq aamma ukiuinit piviusunit annertunerusumik naleqartinneqarluni pingaarnerutinneqassaaq, aamma ukioqqortusiartorneq malitsigalugu aarlerinartorsiorneq ukioqqortusiartornermiit qularnanngitsumik katsorsarneqarsinnaanngitsumik nappaateqarnermi imaluunniit ajornerulernermi annertusiartornerusarpoq. Assersuutigalugu 75-inik ukiulik katsorsarneqarsinnaanngitsumik nappaateqanngitsoq 62-inik ukiulimmit uummatimi taqarsuaatigut nappaateqarluni sukkortumit sakkortuumik nappaalalernissaminut aarlerinartorsiornera annikinnerusoq, aamma 79-inik ukiulik timiminik atuisoq nalinginnaasumik nammineersinnaasoq naatsorsuutigineqartariaqarpoq 74-inik ukiulimmit puammigut nappaatilimmit aamma timiminik killilimmik atuisinnaasumit sakkortuumik nappaalalernissaminut aarlerinartorsiornera annikinnerusoq.

Uppernarsaatissaqarluarpoq, uku – tamannali qulaani allassimasunut ataqatigiissillugu isigineqassaaq – sakkortuumik nappaalalernissaminnut aarlerinartorsiornerat annertunerusoq:

• Inuit 70 sinnerlugit ukiullit aamma ingammik inuit 80 sinnerlugit ukiullit
• Inuit 65 sinnerlugit ukioqaatigalutik katsorsarneqarsinnaanngitsumik ataatsimik imaluunniit arlalinnik nappaatillit

Paaqqutarinnittarfinni/ utoqqaat illuini najugallit ukioqqortunerat, amerlanertigut ataatsimik arlalinnilluunniit katsorsarneqarsinnaanngitsumik nappaateqarnerat aamma timiminnik sammisassanillu annikinnerusumik atuisinnaanerat ilanngullugu COVID-19-imik sakkortuumik nappaalalernissaminnut aarlerinartorsiornerat annertunerusoq nalilerneqarpoq.

Oqimaappallaarnermi aarlerinartorsiornermut aamma allanik katsorsarneqarsinnaanngitsumik nappaateqarneq ilanngullugu isiginiarneqassaaq, assersuutigalugu oqimaappallaarnermi sukkortoqarsinnaanera imaluunniit uummatip taqarsuaatigut nappaateqarsinnaanera.

Uppernarsaatissaqarluarpoq, uku sakkortuumik nappaalalernissaminnut aarlerinartorsiornerat annertunerusoq:

• Inuit 35 qaangerlugit BMI-qarlutik oqimaappallaartut
• Inuit BMI-qarlutik oqimaappallaajutigalutik katsorsarneqarsinnaanngitsumik nappaatillit

• Uummatip taqarsuaatigut nappaatillit
• Puakkut nappaatillit, taakkununnga ilaallutik tuberkuloseqartut
• Puakkut kræfteqarneq aamma sunaagaluartumilluunniit siaruaassimasumik kræfteqarneq
• Tartut sulisinnaassusiisa killeqarnerat pissutaalluni katsorsarneqarsinnaanngitsumik tartulunneq
• Katsorsarneqarsinnaanngitsumik tingukkut nappaatillit
• Sukkorneq naleqqussarluagaanngitsoq, sukkorneq sunaagaluartorluunniit – ingammik oqimaappallaarneq, uummatip taqarsuaatigut nappaateqarneq imaluunniit tartukkut nappaateqarneq ilanngullugu eqqumaffigineqassaaq
• Inuussutissaqassutsitigut annikillisitseqqaneq aamma peqqissutsitigut sunnerteqqaneq
• Nukitsigut, qaratsami nukitsigut aamma qaratsimi piginnaasatigut annikillisitsisimanermik nappaateqarnerit inissisimanerillu kingunerisaanit quersorsinnaanermik annikillisitsisimanerit imaluunniit anersaartuutitigut qisermik peersisinnaanermik ajornartorsiuteqarnerit
• Puigortunngoriartornermik nappaateqarneq aamma inuit paasinnittaatsimikkut annikitsumiit akunnattumik innarlerneqarsimasut aamma ukioqqortuneq arlariinnillu suussusersineqarsimasunik nappaateqarnerat ilanngullugu
• Nappaatit timip akiuussutissaanik annikinnerulersitsisut
• HIV-mik tunillatsissimasut timaasa illersuutaasa sunnerneqarujussuarnerannik kinguneqartut
• Akiuussutissat sakkukinnerulersillugit katsorsaanerit
• Timip allap atortuinik atortulertinneq qaammatit kingulliit arfinillit iluanni pisimappat

Meeqqat aalajangersimasut ilaat katsorsarneqarsinnaanngitsumik nappaatillit imaluunniit inissisimasut sakkortuumik nappaalalernissaminnut aarlerinartorsiorsinnaapput, amerlanertigut meeqqat COVID-19-imik nappaalasoqartinnagu immikkut pissutsit aallaavigalugit iliuuseqarfigineqareersimasut assersuutigalugu atuarnerannut imaluunniit ulluunerani paaqqinnittarfinni paarineqarnerannut atatillugu.

Meeqqat taakku nappaateqarput imaluunniit atugaqarlutik nalinginnaasumik peqqinnissaqarfimmit malinnaavigineqarlutik, tamannalu aqqutigalugu ataasiakkaarlugit naliliivigineqartarlutik aamma siunnersorneqartarlutik.

Najugaqarfeqannginneq imaluunniit najukkap pitsaassusaa appasittoq, eqqiluisaarnissamut atortukinneq imaluunniit peqannginneq aamma unnuisarfimmi ilaalu ilanngullugit timimiit timimut ingalasimanissap ajornakusoornerata kingunerisaanit tunillatsinnissamut aarlerinartorsiorneq annertunerusinnaavoq.

Aammattaaq inuit najugaqarfeqanngitsut akuttunngitsumik katsorsarneqarsinnaanngitsumik nappaateqarajuttarput, ingammik aseruuttoornermik nappaateqarlutik soorlu tingukkut aseruuttoorneq aamma tuberkulose, KOL ilaalu ilanngullugit tunillatsinnissamut aarlerinartorsiorneq annertunerusarpoq aamma inunni najugaqarfeqanngitsuni katsorsarneqarsinnaanngitsumik nappaateqarnerup kingunerisaanit sakkortuumik nappaalalernissamut aarlerinartorsiorneq annertunerusarpoq.

Naartusut aseruuttuukulanerusinnaasarput. Naartusulli innuttaasutulli allatut napparsimalertarput, tassa imaappoq uppernarsineqarnikuunngilaq, naartusut COVID-19-imik sakkortuumik nappaalalernissaminnut aarlerinartorsiornerat annertunerusoq imaluunniit toqusarnerat annertunerusoq. Taamaaqataanik tamanna meeqqamut naartugineqartumut aamma uppernarsineqarnikuunngilaq.

Uppernarsaatissaqartinneqarpoq, naartusut ilaat erninissamut qaammatit pingasuinnanngortullu COVID-19-imik napparsimallutik unitsinneqaraangata, piffissaq sioqqullugu pilatsillutik ernisinneqartarput matumanilu meeraq erniffissaq sioqqullugu erniusoq tamatuma malitsigisaanit aarlerinartorsiortinneqartarpoq.

Meeqqap suli inunngunngitsup soorunalumi aamma naartusup eqqarsaatigineqarnera aallaavigalugu, COVID-19-imut atatillugu naartusut aarlerinartorsiortutut isigineqarput.

Inummut immikkut navianaatilimmut qanigisaasutut ernumasoqalersinnaanera pissusissamisuuginnarpoq. Ataatsimut isigalugu innersuussutigissavarput siunnersuinerit nalinginnaasut eqqortinniarnissaanut immikkut mianersortoqassasoq:

• Assatit akuttunngitsumik asattakkit
• Ikusinnut quersunngikkuit tangajortarit
• Qitserarnaveersaarit - tamannami allanik tunillaanissamut aqqutaasinnaavoq
• Timimik allamik attuinaveersaarit
• Angerlarsimaffimmi eqqiluisaarnissat eqqumaffigiuk, soorlu silaannarissaasarnikkut
• Sumiiffiit inuppassuarnit qanimut katersuuffiusartut orninnaveersaakkit

Inummut napparsimarululersinnaasumut qanigisaaguit sapinngisamik pulaarnaveersaarnissaq timimullu attuunnaveersaarnissaq innersuussutigivarput. Oqarasuaatikkut akuttunngitsumik attaveqartarnissaq imaluunniit video aqqutigalugu attaveqartarnissaq paarlattuanik isumaqatigiissutigineqarsinnaapput.
Aamma allanik qanoq iliorluni ikiuisarnissaq, soorlu pisiniussineq angallassinerluunniit, eqqarsaatigeqquneqarpoq, taamaaliornikkut qanigisatit anisariaqassanngimmata, imminullu tunillatsinnissaq pinngitsoortillugu.

Inummik immikkut navianaatilimmik najugaqateqartoqarpat, soorlu inooqatigisaq qitornarluunniit, nappaatip siaruaannissaa killeqartinniarlugu siunnersuinerit nalinginnaasut malinnissaat immikkut eqqumaffigineqassasut innersuussutigineqarpoq.

Assat eqqiluitsuunissat immikkut eqqumaffigiuk, angerlarsimaffimmilu eqqiluitsuunissaq eqqiluisaarnissarlu immikkut eqqumaffigalugit.
Nappaammut ersiutaasinnaasunik peqalernissat immikkut eqqumaffigiuk. Covid-19-imut ersiutaasinnaasunik malugisaqaruit qanigisatit ungasillillugit najornaveersaartariaqarpatit, naliliisoqarnissaalu siunertaralugu peqqinnissaqarfimmut attaveqarlutit.

Paasissutissarsiffik: Peqqissutsimut Aqutsisoqarfik aamma Peqqissutsimut Naalakkersuisoqarfik

Immikkut ittumik inunnut aalerinartorsiortunut ilaaguit, peqqissutsimut oqartussaasut innersuussutigaat illit pingaartumik nalinginnaasumik eqqiluisaarnissamut siunnersuutit inuiaqatigiinnilu angallanneq pillugu siunnersuutit nalinginnaasut eqquutsissagitit.

• Akulikitsumik errortortarit imaluunniit assanut spritsi atortaruk. Nerilersinnak il.il. inuit allat akornanniinnikuusimagaangavit immikkut maluginiagaqartarit.
• Aaqqannut (talinnut)- assannuunngitsoq - quersoriarit tangajorlutilluunniit.
• Anigaangavit aaqqatit atortakkit.
• Nappaateqarnerit ersiuteqarpat ersiutillu sakkukitsuinnaappata peqqissinissavit tungaanut angerlarsimagit.
• Uineq atorlugu attaveqartarneq millisiguk (assamminneq, eqitaarneq kuninnerlu) inuillu akornanni sammisaqarnissaq pinaveersaaruk.
• Sunngiffimmi sammisat/inuit akornanni sammisat matumani inunnut allanut qanittumik attaveqarfiusartut orninnaveersaakkit (assersuutigalugu pisiniarneq, pisiniarfilerineq, timigissarneq, erinarsoqatigiinniinneq, eqaarsaarneq, nallukattarneq, ilaqutariittut aaqqissuussat, pulaarneq aamma ernuttanit pulaarfigineqarneq).
• Inuit allat mianerinnissasut qinnuigisakkit.

Tamatuma saniatigut Peqqinnissaqarfiup innersuussutigaa, tunillatsinnissannut illit qanoq iliorlutit pitsaanerpaamik illersorsinnaanissat pillugu eqqarsarluartassasutit.

• Sapinngisamik sivisunerpaamik angerlarsimagit.
• Sumiiffiit inoqarluartartut avaqqunniartakkit. Assersuutigalugu pingaartumik angallaffiunerpaami assartuussutinik atuinissat pinngitsoorniartassagit innersuussutigaarput.
• Immikkut ittumik assavit eqqiluitsuutinnissaat isumagisaruk. Assatit errortorluartakkit, assersuutigalugu matup tigummivia attorsimagaangakku angerlamullu apuukkaangavit.
• Anisussaatillutit aaqqateqartarnissat isumaliutigisaruk.
• Assatit ipertusimappata sorlutit, qanit isitillu attornaveersaakkit, tassa nalinginnaasumik virusi assanniit sorlummi, qanermi isinilu ameraasaanut tuniluuttarmat.
• Inuit allat ungasiarlugit uninngasarit pingaartumik napparsimasutut isikkoqarsimappata. Quersornermi tangajornermiillu kuseriarneeqqat 1-2 meterimit ungasitsigisumiit siammartarput tassanngaanniit allanut tunillaattarlutik. Taamaakkaluartoq sivisunerusumik silaannarmiinneq ajorput.

Najukkanni peqqinnissaqarfimmut sianerit ima malugisaqaruit:

• Aallarterlaamik quersortalersimaguit
• Kissarneqaruit
• Anersaartornermi ajornartorsiuteqaruit
• Ulluni arlaqartuni napparsimasimaguit
• Pitsanngoriartunngikkuit
• Ersiutit ajorseriaateqarpata

Allanut tunillaasinnaanerit pissutigalugu napparsimavimmut peqqissaavimmulluunniit sianeqqaarnissat ornigutinnginnissallu pingaaruteqarput, tassa inunnik allanik tunillaasinnaagavit. Attaveqarfissat pillugu paasissutissat uani nassaassaapput